یکی از علت‌های رایج بیماری‌های مرتبط با دستگاه گوارش اعم از ورم و زخم معده عفونت هلیکوباکتر است. این باکتری معمولاً در معده‌ی افراد وجود داشته و بیشتر افراد دارای آن هیچ علامت مشخصی از خود نشان نمی‌دهند و مشکل خاصی هم ندارند. اما افزایش تعداد این باکتری می‌تواند باعث بروز مشکلات جدی در معده شود.
نکات کلی در مورد عفونت هلیکوباکتر پیلوری
- اچ. پیلوری نوع باکتری است که معده شما را آلوده می‌کند.
- این باکتری به معده و ابتدای روده‌ی باریک (دوازدهه) حمله کرده که می‌تواند منجر به تورم این ارگان شود.
- بیشتر افراد دارای هلیکوباکتر علامت خاصی از خود نشان نمی‌دهند.
- این باکتری می‌تواند منجر به زخم معده شود.
- موارد شدید عفونت هلیکوباکتر، به شکل سرطان معده خود را نشان می‌دهند.
- داشتن عادت‌های سالم می‌تواند به محافظت از شما در برابر این باکتری کمک کند.
مکانیسم عمل عفونت هلیکوباکتر
عفونت هلیکوباکتر در مرحله‌ی اول به پوشش محافظ معده حمله می‌کند. به‌علاوه آنزیمی به نام اوره آز ترشح کرده که منجر به خنثی‌شدن اسید معده (کاهش میزان اسیدی بودن) می‌شود که نتیجه‌ی آن ضعیف‌شدن بیشتر پوشش معده است.
با این کار احتمال آسیب به سلول‌های معده توسط اسید و پپسین (آنزیم هضم‌کننده پروتئین‌ها) افزایش‌یافته که در نهایت منجر به ایجاد زخم در معده یا دوازدهه (قسمت ابتدایی روده‌ی کوچک) خواهد شد.
در بعضی از موارد عفونت هلیکوباکتر، این باکتری به سلول‌های معده چسبیده و باعث می‌شود این ارگان نتواند به‌خوبی از خود محافظت کند که نتیجه‌ی آن افزایش تورم معده در بدن است. در سایر موارد، این باکتری منجر به ساخت اسید بیشتر توسط معده می‌شود که هنوز مکانیسم دقیق عمل آن مشخص نیست.
علت عفونت هلیکوباکتر چیست؟
تا پیش از کشف هلیکوباکتر در سال ۱۹۸۲ پزشکان تصور می‌کردند که علت اصلی بروز زخم معده در افراد مختلف مصرف غذاهای تند، استرس، سیگار کشیدن و وجود عادت‌های ناسالم در سبک زندگی است. اما همان‌طور که در قسمت قبل توضیح دادیم این باکتری با حمله به پوشش معده منجر به آسیب آن توسط اسید معده می‌شود که نتیجه‌ی آن ایجاد زخم معده است.
کارشناسان بهداشت هنوز به‌طورقطع نمی‌دانند که عفونت هلیکوباکتر چطور گسترش پیدا می‌کند؛ اما بر این باور هستند که احتمالاً از طریق تماس با مایع بدن افراد آلوده، مانند بزاق از فردی به فرد دیگر منتقل می‌شود. به‌علاوه احتمال آلوده‌شدن از طریق عوامل زیر نیز وجود خواهد داشت:
- خوردن غذاهای خوب پخته نشده و آلوده
- نوشیدن آب آلوده به باکتری
- تماس با استفراغ یا مدفوع فرد آلوده
- سابقه‌ی خانوادگی ابتلا به زخم‌های گوارشی
- محیط زندگی ناسالم
علائم عفونت هلیکوباکتر
بیشتر افراد مبتلا به عفونت هلیکوباکتر پیلوری تا سال‌ها هیچ علامت خاصی از خود نشان نمی‌دهند؛ درحالی‌که در سایر افراد شدیدترین عوارض از ورم تا زخم معده بروز می‌کند که علائم آن شامل موارد زیر است:
- درد ممتدی که از بین نمی‌رود.
- این درد ۲ تا ۳ ساعت بعد از غذا خوردن اتفاق می‌افتد.
- درد ذکر شده ممکن است به مدت چند روز یا چند هفته کم‌وزیاد شود.
- نیمه‌شب زمانی که معده خالی است، دچار درد می‌شوید.
- با مصرف داروهای ضد اسید یا خوردن غذا درد از بین می‌رود.
- آروغ‌زدن
- تورم و نفخ
- استفراغ
- کاهش وزن
- عدم احساس گرسنگی
- احساس سیری بعد از خوردن مقدار کمی غذا
- حالت تهوع و ناراحتی معده
- مشاهده خون در مدفوع
- مدفوع سیاه‌رنگ
- مشکل در بلع
نکته: علائم زخم معده مشابه عوارضی است که در سایر بیماری‌ها بروز می‌کند؛ بنابراین باید همواره مراقب بوده و در موارد شدید و خطرناک به پزشک مراجعه کرد.
نحوه‌ی شناسایی عفونت هلیکوباکتر
در مرحله‌ی اول پزشک برای شناسایی عفونت هلیکوباکتر به معاینه‌ی فیزیکی بیمار پرداخته و وضعیت سلامتی او را بررسی می‌کند. دراین‌بین ممکن است از آزمایش‌های گوناگونی برای شناسایی استفاده شود که شامل موارد زیر هستند:
کشت مدفوع
در این آزمایش برای یافتن هرگونه باکتری غیرطبیعی در دستگاه گوارش که منجر به اسهال یا سایر مشکلات می‌شود، مدفوع را کشت می‌کنند. بعد از فرستادن نمونه‌ی مدفوع به آزمایشگاه، جواب شما بین ۲ تا ۳ روز آماده خواهد شد.
آزمایش خون
یکی از راه‌های تشخیص عفونت هلیکوباکتر بررسی آنتی‌بادی‌های خونی مربوطه است که می‌تواند آلودگی شما به این نوع باکتری را مشخص کند.
آندوسکوپی فوقانی (ازوفاگوگاسترودئودنوسکوپی)
در این آزمایش پوشش مری، معده و دوازدهه شما با استفاده از یک آندوسکوپ از نزدیک مورد بررسی قرار می‌گیرد. این لوله ابتدا در دهان و گلو قرار گرفته و در نهایت توسط پزشک به‌آرامی به سمت معده و ابتدای روده کوچک هدایت می‌شود تا در صورت نیاز نمونه‌گیری (بیوپسی) نیز انجام شود. با این کار می‌توان وجود آنزیم اوره آز و در نهایت عفونت هلیکوباکتر را تأیید کرد.
تست تنفسی
برای انجام این تست از یک قرص اوره که دارای مولکول‌های کربن است استفاده می‌شود. چنانچه دارای عفونت هلیکوباکتر باشید، قرص با باکتری واکنش نشان داده و کربن آزاد می‌کند که نشان‌دهنده‌ی ترشح آنزیم اوره آز توسط این باکتری‌ها است.
آزمایش‌های فوق برای چه افرادی انجام می‌شود؟
افرادی که دارای سابقه‌ی زخم معده یا دوازدهه‌ی فعال هستند و علائم این بیماری را از خود نشان می‌دهند به تشخیص پزشک یکی از آزمایش‌های فوق را انجام می‌دهند. البته هلیکوباکتر پیلوری تنها علت بروز زخم معده نیست و عوامل دیگری نیز در ایجاد آن دخیل هستند.
روش درمان عفونت هلیکوباکتر
پزشکان از روش‌های مختلفی برای درمان عفونت هلیکوباکتر استفاده می‌کنند که شامل موارد زیر است:
استفاده از داروهای تقویت‌کننده معده
داروهای زیر می‌توانند برای تقویت معده مورداستفاده قرار گرفته و روند درمان را سریع‌تر کنند:
- بیسموت ساب سالیسیلات: این دارو برای پوشاندن زخم معده و محافظت از آن در برابر اسید معده توسط پزشک تجویز می‌شود.
- مهارکننده‌های پمپ پروتون: این داروها مانع تولید اسید معده می‌شوند و معروف‌ترین آن‌ها شامل موارد زیر هستند:
- پنتوپرازول
- اسموپرازول
- امپرازول
- لانسوپرازول
- مسدود‌کننده‌های هیستامین: این داروها با مسدودکردن هیستامین مانع تولید اسید شده و تنها در صورتی تجویز می‌شوند که به دلایل مختلف امکان استفاده از ترکیبات مهارکننده پمپ پروتون وجود نداشته باشد.
پزشکان در کنار ترکیبات فوق از انواع آنتی‌بیوتیک‌های زیر برای درمان عفونت هلیکوباکتر استفاده می‌کنند:
- تینیدازول
- آموکسی‌سیلین
- تتراسایکلین
- مترونیدازول
- کلاریترومایسین
رژیم غذایی مناسب برای افراد دارای عفونت هلیکوباکتر
یکی از مراحل مهم در روند درمان افراد با عفونت هلیکوباکتر پیروی از یک رژیم غذایی مناسب است. این رژیم باید شامل ترکیبات زیر باشد:
- امگا ۳ و ۶ که به شکل مکمل‌های دارویی در دارودراگ موجود هستند.
- غذاهای دارای پروبیوتیک
- میوه‌ها
- سبزی‌ها
- گوشت سفید و ماهی
مصرف غذاهای زیر برای افراد دارای عفونت هلیکوباکتر توصیه نمی‌شود:
- چای سیاه، قهوه و شکلات
- غذاهای چرب و دیرهضم که منجر به تحریک معده می‌شوند.
- سیگار و قلیان
- غذاهای تند
- سس‌های مختلف شامل سویا، مایونز، کچاپ، سیر و…
- نوشابه‌های گازدار و ترکیبات الکلی
- میوه‌های اسیدی مانند لیمو، پرتقال، آناناس و…
راه‌های پیشگیری از عفونت هلیکوباکتر
همان‌طور که اشاره کردیم کارشناسان بهداشتی دقیقاً نمی‌دانند که این باکتری چطور از فردی به فرد دیگر منتقل می‌شود؛ اما همواره می‌توان با رعایت موارد بهداشتی زیر احتمال آلودگی با هلیکوباکتر را به حداقل رساند:
- همواره قبل از خوردن غذا دست‌های خود را به‌صورت صحیح بشویید.
- تلاش کنید تا مراحل آماده‌سازی غذای خود را در محیطی بهداشتی انجام داده و آن‌ها را به‌صورت کامل بپزید.
- از سالم‌بودن آب آشامیدنی اطمینان حاصل کنید.
- با مشورت پزشک خود از مکمل‌های غذایی تقویت‌کننده معده که در دارودراگ موجود هستند استفاده کنید.
